Opis atrakcji

Twierdza Przemyśl. Kiedyś była potęgą militarną i bastionem chroniącym ziemie Cesarstwa Austro - Węgierskiego. Dziś rozpala wyobraźnię i inspiruje do zgłębiania historii Ziemi Przemyskiej i Wielkiej Wojny.

Forty Twierdzy Przemyśl

Przemyśl malowniczo położony na wzgórzach, był jednym z ważniejszych miast Austro – Węgier na wschodzie. Pierwsze wzmianki o budowie twierdzy obronnej pochodzą z początku XIX wieku, jednak decyzja o jej powstaniu zapadła w 1850. Budowana była etapami, przez lata, ale efekt jest imponujący. To prawdziwy majstersztyk. Miasto zostało opasane dwoma pierścieniami stałych fortów, linią wspierającą oraz trzecim pierścieniem fortyfikacji polowej. I tak powstała druga co do wielkości twierdza w Europie, zaraz po Verdun.

Pierścień zewnętrzny o obwodzie 54 km, składa się z 17 fortów głównych. Prawie każdy z nich to osobna mała twierdza, otoczona murem i fosą, ze schronami, koszarami i kazamatami. Te ostatnie to budowle z cegły lub betonu fortecznego, chroniące przed ogniem artylerii, zabezpieczone od góry grubą warstwą ziemi. Służyły obronie, ale też mieściły się w nich m.in. magazyny i mieszkali żołnierze. Gdyby nieprzyjaciel przedarł się przez zewnętrzne umocnienia natrafiłby na drugi, wewnętrzny pierścień obrony – to kolejne forty, baterie i szańce.

W 1914 roku Twierdzy broniło 128 tysięcy żołnierzy. W latach 1914-15 roku przeżyła trzy oblężenia, niestety znacznie ucierpiała podczas tych walk. Krążą opowieści o głodzie w oblężonej twierdzi, okrutnych walkach i cierpieniu. Według legendy po latach w zawalonej części fortu odnaleziono żywego żołnierza. W okresie międzywojennym niepotrzebne fortyfikacje były rozbierane. Po II wojnie światowej opuszczone forty stopniowo zarastały zielenią, na szczęście Twierdza zawsze miała swoich wielbicieli.

Najpiękniejsza Twierdza wschodniej Europie

Mimo zniszczeń wojennych i późniejszych rozbiórek zachował się układ przestrzenny Twierdzy. Pozostał system drogowy oraz specyficzny krajobraz kształtowany dla celów obronnych. Zachowało się także kilkaset hektarów zieleni maskującej. Nawet pozostałości dobitnie świadczą o potędze Twierdzy, kunszcie militarnym jej budowniczych i roli, jaką odegrała w Wielkiej Wojnie. Dziś jest doskonałym produktem turystycznym przyciągającym coraz liczniejsze grono osób zainteresowanych historią oraz turystów.

Legendy o życiu obrońców Twierdzy rozpalają wyobraźnię zwiedzających, podobnie jak najlepiej zachowane obiekty. Koniecznie zajrzeć trzeba do Fortu XII „Werner” w Żurawicy, gdzie powstało interesujące muzeum. Poza tym zdecydowanie godny uwagi jest Fort I Salis Soglio, forty GHW VIII „Łętownia” w Kuńkowcach i GHW XI „Duńkowiczki” w Duńkowiczkach. Ale obejrzeć warto całość, także mniejsze obiekty, rozrzucone pośród pól i lasów. Na szczęście po latach są dziś bardziej dostępne dzięki działaniom Związku Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl. To stowarzyszenie przygotowało projekt odrestaurowania i zagospodarowania Zespołu Zabytkowego Twierdzy Przemyśl. Prace zostały sfinansowane z Funduszy Unijnych.

Zakończony w 2016 r. pierwszy etap rewitalizacji objął około 20% terenów i obiektów fortecznych. Podstawą było odkrzaczenie wielu niedostępnych dla turystów miejsc. Teraz z ziemi wyłaniają się dawne zabudowania twierdzy, co daje wyobrażenie o losie mieszkających tu żołnierzy. Kilkanaście zrujnowanych fortów zostało zabezpieczonych i doprowadzonych do stanu przyjaznego turystom, zastosowano też punktowe rekonstrukcje. Odtworzonych zostało kilkadziesiąt kilometrów dróg fortecznych, dzięki czemu turysta może dotrzeć w miejsca przez lata znane jedynie miejscowym. Ustawiono kilkaset elementów małej architektury oraz tablic edukacyjnych, co ułatwia turystykę pieszą i rowerową. Dziś elementy dawnej fortyfikacji są oznaczone i opisane.

Przemyskie Forty inspiracją do nowych działań

Nigdzie w Polsce nie ma równie dużej XIX-wiecznej struktury urbanistyczno-obronnej, która była równocześnie polem bitwy, o znaczeniu strategicznym dla dziejów Europy. Zniszczone, utrwalane w stanie ruin fortyfikacje Przemyśla zachowane we wspaniałym krajobrazie są marką, która przyciąga turystów z Polski i z zagranicy. Mają ogromny potencjał dydaktyczny, turystyczny i kulturalny. Na terenie Fortów coraz częściej organizowane są rekonstrukcje historyczne, widowiska, koncerty, imprezy tematyczne i plenery artystyczne. Każdego roku w Twierdzy organizowane są Wielkie Manewry Szwejkowskie, zdarza się także nocne zwiedzanie.

Malowniczo położone drogi forteczne są miejscem rodzinnych wycieczek rowerowych, a także rajdów i wyścigów kolarskich. Twierdza Przemyśl inspiruje także artystów, powstają tu filmy i programy telewizyjne. Realizowane tu były m.in. fragmenty serialu Wataha czy Depesza Niepodległości 1918.

Zainteresowanie przemyską twierdzą widać także w środowisku lokalnym. W obszarze Twierdzy Przemyśl powstają stowarzyszenia i podmioty gospodarcze, które przyczyniają się do rozwoju turystyki militarnej i kulturowej. Jest także coraz większa liczba tzw. społecznych opiekunów zabytków. Są to pasjonaci, którzy prowadzą prace porządkowe, pielęgnacyjne przy zieleni, ograniczają zjawisko wandalizmu, zaśmiecania i prowadzą działania promocyjne.

Miasto i Twierdza Przemyśl uznane zostały za Pomnik Historii Rzeczpospolitej Polskiej. Przemyśl współpracuje z Miastem Kraków, w zakresie promowania obydwu historycznych wielkich twierdz galicyjskich i wspólnego aplikowania o transgraniczny wpis warowni środkowoeuropejskich (dawnego państwa Habsburgów) na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.